Khi công thức cũ không còn phù hợp
Khi tôi còn nhỏ, mẹ tôi thường dặn: “Học giỏi sau này có công việc ổn định, để về hưu có lương an nhàn”. Tôi hiểu, vì thế hệ của mẹ từng trải qua thời kỳ khó khăn thiếu thốn, chỉ cần có lương hưu đủ sống đã là một ước mơ lớn. Nhưng khi bước sang tuổi trưởng thành, rồi chạm mốc 30, cả bạn và tôi đều nhận ra con đường “học giỏi – kiếm việc ổn định – làm cả đời – về hưu an nhàn” hầu như không còn bảo đảm cho một cuộc sống tự do.
Thực tế nếu làm việc chăm chỉ, có thu nhập ổn định, nhưng tốc độ lạm phát luôn bào mòn thu nhập ấy: lương không tăng là bao so với mức chi phí sinh tồn. Con đường được coi là an toàn cũng đã trở thành không an toàn như thế hệ trước lầm tưởng.
Kim Tứ Đồ: Bản đồ dẫn lối tự do tài chính
Mọi thứ thay đổi khi tôi biết đến “Kim Tứ Đồ” trong sách của Robert Kiyosaki. Đó là một sơ đồ chia con người thành bốn nhóm, dựa trên cách họ tạo ra thu nhập. Nó như một tấm bản đồ, giúp tôi nhìn rõ mình đang đứng ở đâu và con đường cần đi như thế nào.
Nhóm đầu tiên là Employee – người làm thuê. Đây là nhóm đông đảo nhất. Bạn bán thời gian và sức lực để đổi lấy lương hàng tháng. Ngày nào còn đi làm thì còn thu nhập, dừng lại là dòng tiền ngắt quãng ngay.
Nhóm thứ hai là Self-employed – người tự làm hoặc chuyên gia. Bạn tự làm chủ công việc, có thể là bác sĩ, luật sư, tự kinh doanh hay freelancer. Ở đây, bạn không phụ thuộc vào sếp, nhưng vẫn phụ thuộc hoàn toàn vào bản thân. Nếu nghỉ một tuần, công việc gần như dừng lại. Tôi từng ở nhóm này nhiều năm, vui vì được tự quyết, nhưng mệt vì gánh nặng đều đổ lên vai mình.
Nhóm thứ ba là Business Owner – chủ doanh nghiệp. Khác với người tự làm, chủ doanh nghiệp sở hữu cả hệ thống và đội ngũ. Công việc vẫn vận hành ngay cả khi họ không trực tiếp có mặt. Đây mới là bước chuyển quan trọng từ “làm cho mình” sang “xây dựng hệ thống.”
Cuối cùng là Investor – nhà đầu tư. Nhóm này dùng tiền và tài sản để sinh ra tiền, thông qua cổ phiếu, bất động sản, hay góp vốn vào doanh nghiệp khác. Dòng tiền ở đây gần như thụ động, thường tăng trưởng theo thời gian. Một ví dụ đơn giản là mua một căn hộ cho thuê, hàng tháng bạn vẫn có thu nhập đều đặn.
Với tôi, Kim Tứ Đồ giống như một ngọn tháp. Muốn lên tầng cao thì phải vững nền ở tầng dưới. Từ E bạn có thể bước sang S, rồi từ S tiến lên B, và cuối cùng là I. Mỗi bước là một lần mở rộng tư duy, và mỗi cột mốc đều đưa bạn gần hơn đến sự tự do thật sự.
Vì sao nhiều người mãi kẹt ở “làm thuê”?
Nếu nhìn quanh, bạn sẽ thấy phần lớn mọi người đều mắc kẹt ở nhóm E và S. Họ làm việc chăm chỉ cả đời, nhưng tài chính vẫn phụ thuộc vào chính sức lao động. Lý do không hẳn vì họ thiếu năng lực, mà chủ yếu vì họ chưa thay đổi tư duy.
Ở nhóm E, bạn quen với việc bán thời gian để lấy lương. Ở nhóm S, bạn hài lòng khi được “tự do” làm cho chính mình. Nhưng nếu chỉ dừng ở đó, bạn không bao giờ có đủ thời gian và sức lực để đạt tự do tài chính. Bước sang nhóm B và I đòi hỏi bạn phải nghĩ khác: không chỉ “làm” mà còn “xây dựng.”
Người làm thuê thường hỏi: “Hôm nay mình cần làm gì để hoàn thành công việc?” Còn người làm chủ hỏi: “Làm thế nào để hệ thống của mình phát triển gấp mười lần, ngay cả khi mình vắng mặt?” Sự khác biệt ở tư duy này quyết định con đường bạn đi.
Từ “làm thuê” sang “làm chủ” những bước đi đầu tiên
Nếu bạn đã ngoài 30, có thể bạn đang đặt câu hỏi: “Tôi có còn kịp để thay đổi?” Câu trả lời là có, nhưng càng bắt đầu sớm thì càng dễ. Và con đường đó không cần phải nhảy ngay từ E sang I, mà có thể đi từng bước.
Bước 1: Tạo nguồn thu nhập phụ
Đừng để mình chỉ sống dựa vào một công việc. Bạn có thể tận dụng kỹ năng hiện tại để kinh doanh nhỏ, bán hàng online hay mở một dịch vụ song song. Điều này không chỉ tăng thêm thu nhập mà còn giúp bạn tập tư duy của một người làm chủ.
Bước 2: học về tài chính và đầu tư.
Để tiến tới nhóm chủ doanh nghiệp và nhà đầu tư, các bạn cần hiểu cách quản lý và sử dụng tiền hiệu quả. Hãy tự học về tài chính cá nhân, phân biệt tài sản (như nhà cho thuê) và tiêu sản (như xe hơi tôi đã nói trong bài về mua ô tô). Hiểu cách phân bổ vốn và quản trị rủi ro sẽ giúp các bạn đầu tư an toàn. Ngay cả khi bạn chưa có nhiều vốn, việc học sớm sẽ giúp bạn sẵn sàng khi cơ hội đến.
Bước 3: xây dựng đội ngũ và ủy quyền.
Ngay cả một công việc nhỏ cũng cần có người hỗ trợ. Khi bạn bắt đầu biết thuê, đào tạo và giao việc, bạn mới có thời gian để phát triển thêm và nghĩ lớn hơn. Tôi từng một mình lo từ nhập hàng, bán hàng đến giao hàng. Nhưng khi dám thuê một người phụ giúp, tôi có thêm thời gian học đầu tư và từ đó hành trình sang nhóm I mới mở ra.
Bài học dành cho tuổi 30 trở đi
Ở tuổi 20, bạn có thể thử nghiệm và sai nhiều lần. Nhưng khi bước sang tuổi 30, trách nhiệm gia đình, con cái, sức khỏe khiến bạn không thể mãi làm việc theo kiểu “thử cho vui.” Đây là lúc bạn cần nghiêm túc suy nghĩ: mình sẽ sống thế nào trong 10 – 20 năm tới.
Nếu tiếp tục chỉ dựa vào một công việc, liệu bạn có yên tâm khi thị trường biến động? Nếu chỉ phụ thuộc vào chính sức lao động, liệu bạn còn đủ sức khi 50 hay 60 tuổi? Câu trả lời thường khiến nhiều người phải giật mình. Và đó chính là động lực để bạn bắt đầu xây dựng sự tự do tài chính cho mình.
Một điều quan trọng khác là đừng để nỗi sợ giữ chân bạn. Nhiều bạn nghĩ: “Tôi không có vốn, không có kinh nghiệm, không thể kinh doanh.” Nhưng thực tế, bạn có thể bắt đầu nhỏ, rất nhỏ. Một cửa hàng online vài triệu đồng, một quỹ tiết kiệm đầu tư chứng khoán định kỳ, hay một nhóm cộng sự nhận dự án tự do. Quan trọng là bắt đầu, và kiên trì cải tiến.
Tự do tài chính là tự do lựa chọn
Mục tiêu cuối cùng của việc dịch chuyển từ “làm thuê” sang “làm chủ” không phải để khoe giàu. Đó là để bạn có quyền lựa chọn. Lựa chọn làm công việc mình yêu thích thay vì áp lực trả hóa đơn hàng tháng. Lựa chọn dành nhiều thời gian hơn cho gia đình, cho sức khỏe, cho những trải nghiệm mới.
Bạn sẽ không còn lo lắng khi nghỉ ngơi một tháng, vì hệ thống và tài sản của bạn vẫn tạo ra thu nhập. Bạn cũng không còn bất an khi về già, vì bạn đã có dòng tiền thụ động để đảm bảo cuộc sống.
Hành trình của tôi
Ở tuổi 25, tôi là một nhân viên marketing làm thuê, phụ thuộc hoàn toàn vào lương tháng. Tôi cảm thấy bất an vì công việc không mang lại tự do. Sau khi đọc Kim Tứ Đồ, tôi quyết định chuyển dịch. Tôi tự học kỹ năng marketing nâng cao và kỹ năng quản lý để nâng cao thu nhập. Sau đó, tôi dùng chính nguồn vốn đó để đầu tư kinh doanh (làm tư).
Khi kinh doanh online phát triển, tôi thuê một đội ngũ nhỏ để quản lý kho và tiếp tục học cách vận hành hệ thống (bước sang giai đoạn làm chủ). Thời gian dư ra nhờ thuê thêm người, tôi tiếp cận tới mảng đầu tư. Dù chưa hoàn toàn là nhà đầu tư, tôi đang tiến gần hơn đến nhóm này, với mục tiêu để tiền làm việc thay cho mình. Hành trình này không dễ, nhưng nhờ tư duy tự do tài chính cùng các kỹ năng như lập kế hoạch, tự học và làm việc hiệu quả, ít nhất tôi đã thoát khỏi guồng quay làm thuê.
Tư duy tự do để làm chủ cuộc đời
Khi tôi nhìn lại hành trình của mình, tôi nhận ra Kim Tứ Đồ không chỉ là một mô hình tài chính. Nó là một bản đồ tư duy, giúp tôi thay đổi cách nhìn về lao động và tiền bạc. Nếu bạn đang ở nhóm E hay S, đừng vội chán nản. Chỉ cần kiên trì từng bước, bạn sẽ dần chuyển sang B và I. Không cần bỏ việc ngay, nhưng hãy bắt đầu xây dựng hệ thống và đầu tư từ hôm nay.
Bởi tự do tài chính không bắt đầu từ số tiền trong tài khoản, mà bắt đầu từ cách bạn tư duy. Một khi tư duy đã mở, con đường rời khỏi vòng quay “làm thuê cả đời” sẽ hiện ra rõ ràng trước mắt. Và khi đó, bạn sẽ thấy rằng: sống tự do thực ra không xa, mà chỉ cách bạn một quyết định bắt đầu.
