Tôi tin rằng khi bạn và tôi đã đi qua tuổi 30, chúng ta đều hiểu một điều: nợ không còn là chuyện “nghe xa xôi” như những năm đầu đi làm nữa. Nó hiện hữu trong từng quyết định mua sắm, đầu tư, trong cả sự lựa chọn nhà ở, kinh doanh, thậm chí trong việc giúp đỡ người thân. Có những lúc nợ giống như một chiếc thuyền, đưa ta đi nhanh hơn trên hành trình tài chính. Nhưng cũng có khi nó trở thành hòn đá buộc chân, khiến ta mệt mỏi lê bước trong vòng xoáy trả nợ không hồi kết.
Tôi từng nghĩ rằng, cứ không vay nợ là an toàn. Nhưng sau nhiều năm, tôi nhận ra thực tế phức tạp hơn thế. Vấn đề không nằm ở việc “có nợ hay không”, mà nằm ở chỗ bạn vay để làm gì và bạn có kiểm soát được khoản vay đó không.
Hiểu đúng về nợ: không phải khoản nào cũng giống nhau
Khi nhắc đến chữ “nợ”, nhiều người lập tức thấy bất an. Chúng ta thường liên tưởng đến thiếu thốn, áp lực, sự thất bại. Nhưng sự thật là nợ không phải lúc nào cũng xấu. Tôi đã học được cách phân biệt nợ thành hai loại: nợ tốt và nợ xấu.
Nợ tốt là khoản nợ có khả năng tạo ra dòng tiền hoặc làm gia tăng giá trị tài sản trong tương lai. Bạn vay để nhập hàng bán trong mùa cao điểm, để đầu tư vào một dự án có lãi suất rõ ràng, hay để mua bất động sản tiềm năng… tất cả đều có thể coi là nợ tốt. Những khoản này, nếu được tính toán kỹ lưỡng, giúp bạn đi nhanh hơn rất nhiều so với việc chỉ trông chờ vào vốn tự có.
Nợ xấu thì ngược lại. Nó thường xuất phát từ ham muốn tiêu xài, hưởng thụ, mua sắm vượt khả năng. Vay tín dụng để mua điện thoại mới, đi du lịch sang chảnh, tiêu dùng xa xỉ như vay mua ô tô mà không có kế hoạch tạo ra dòng tiền hoàn trả, đó chính là nợ xấu. Không chỉ làm hao hụt thu nhập hàng tháng, nợ xấu còn ăn mòn khả năng tích lũy và khiến bạn bỏ lỡ cơ hội đầu tư thật sự.
Nói một cách dễ hiểu, nợ tốt giúp bạn xây tài sản, còn nợ xấu chỉ khiến bạn xây áp lực.
Vì sao nhiều người dễ rơi vào bẫy nợ xấu?
Tôi đã chứng kiến nhiều bạn bè, người thân của mình rơi vào vòng xoáy nợ nần và điều đáng nói là họ không hề nhận ra cho đến khi quá muộn. Một chiếc thẻ tín dụng, vài cú cà quẹt “trả sau cho tiện”, những cuộc mua sắm nhỏ lẻ tưởng như chẳng đáng gì, nhưng cộng dồn lại thành khoản nợ khổng lồ.
Điều nguy hiểm của nợ xấu nằm ở chỗ nó ngụy trang trong niềm vui ngắn hạn. Cảm giác sở hữu món đồ mới, chuyến đi du lịch bất ngờ, bữa ăn sang trọng tất cả mang lại sự thoải mái tức thì. Nhưng cái giá phải trả là những tháng ngày mệt mỏi khi đến kỳ sao kê.
Tôi nghĩ, vấn đề gốc rễ không phải ở tiền, mà ở thói quen. Nếu bạn chưa học được cách kiểm soát mong muốn tiêu xài, thì dù có thu nhập cao đến đâu, nợ xấu cũng có thể bám lấy bạn.
Làm sao thoát khỏi vòng xoáy nợ?
Nếu bạn đang có nợ, điều quan trọng nhất là dừng việc né tránh. Càng trì hoãn, bạn càng mất khả năng kiểm soát. Tôi thường nghĩ về việc trả nợ như dọn một căn phòng bừa bộn: nhìn thì nản, nhưng bắt tay vào từng chút một thì lại dễ dàng hơn tưởng tượng. Tôi thường chia quá trình này thành ba bước:
Bước 1: Đối diện thẳng thắn với con số nợ.
Hãy viết ra cụ thể bạn đang nợ bao nhiêu, loại nợ gì, lãi suất bao nhiêu, kỳ hạn thế nào. Việc nhìn rõ bức tranh tổng thể sẽ giúp bạn biết mình phải ưu tiên điều gì trước tiên.
Bước 2: Ưu tiên xử lý nợ lãi suất cao nhất.
Thông thường, đó là thẻ tín dụng hoặc vay tín chấp. Giải quyết xong nhóm này, bạn sẽ giảm được phần lớn áp lực tài chính.
Bước 3: Xây dựng thói quen tiền bạc mới.
Trả nợ không có nghĩa là kết thúc. Nếu bạn không thay đổi cách tiêu xài, thì nợ sẽ quay lại như vòng tròn lặp lại. Điều quan trọng là bạn học được cách sống trong khả năng, biết tích lũy trước khi nghĩ đến tiêu dùng.
Khi đối diện với tín dụng đen: lựa chọn nào cho bạn?
Tôi biết, đôi khi cuộc sống dồn ép khiến nhiều người nghĩ đến giải pháp “vay nóng” để xoay xở trong ngắn hạn. Nhưng bạn cần hiểu rằng, tín dụng đen không bao giờ là giải pháp. Lãi suất cực cao, cách thu hồi nợ khốc liệt và hệ lụy tinh thần xã hội mà nó gây ra có thể hủy hoại cả cuộc đời chứ không chỉ là tài chính.
Tôi muốn bạn hình dung: nếu ngân hàng cho vay với lãi suất 10–12%/năm thì tín dụng đen có thể lên tới 200–300%/năm, thậm chí cao hơn. Nghĩa là bạn vay 10 triệu thì chỉ trong vài tháng, số nợ có thể phình lên gấp đôi, gấp ba. Và kèm theo đó là những áp lực, đe dọa, bạo lực tinh thần mà không ai muốn phải trải qua.
Nếu chẳng may bạn hoặc người quen đã lỡ dính vào tín dụng đen, hãy cân nhắc những bước sau:
1. Đối diện thẳng thắn với khoản nợ
Đừng né tránh. Hãy ghi rõ số tiền đã vay, lãi suất và số tiền gốc lãi phải trả. Biết con số cụ thể là bước đầu tiên để tìm giải pháp.
2. Tìm cách hợp pháp hóa khoản vay
Nếu có thể, hãy thương lượng để chuyển nợ tín dụng đen sang một khoản vay hợp pháp hơn. Ví dụ vay ngân hàng, vay qua các tổ chức tài chính chính thống, hoặc nhờ người thân hỗ trợ trả trước rồi trả lại dần dần. Đây là cách “cắt lãi” nhanh nhất để chặn đà nợ phình to.
3. Ưu tiên trả dứt điểm khoản vay này
Mỗi ngày còn nợ tín dụng đen là mỗi ngày nợ tăng lên chóng mặt. Hãy tạm dừng những khoản chi tiêu không cần thiết, tập trung hết mức để trả dứt điểm. Bạn có thể bán tài sản nhỏ, nhận thêm việc hoặc nhờ gia đình giúp đỡ. Đây không phải lúc giữ hình thức, mà là lúc bảo vệ tương lai.
4. Nhờ sự can thiệp của pháp luật khi cần thiết
Nếu bị đe dọa tính mạng, quấy rối, hãy mạnh dạn tìm đến cơ quan chức năng. Tín dụng đen là hành vi vi phạm pháp luật và pháp luật có trách nhiệm bảo vệ bạn.
5. Tái thiết lập thói quen tài chính để không lặp lại
Quan trọng nhất, sau khi thoát khỏi tín dụng đen, bạn cần nhìn lại: vì sao mình lại phải vay nóng? Là do chi tiêu vượt khả năng, do không có quỹ dự phòng, hay do thiếu kiến thức tài chính? Hãy học cách quản lý tiền, xây dựng quỹ khẩn cấp và tuyệt đối đừng để mình rơi vào tình huống phải vay xã hội đen lần thứ hai.
Lý do tôi xây dựng loạt bài này để mang đến cho bạn một hành trình có kiến thức để thoát khỏi sự trói buộc. Làm chủ cuộc đời để không rơi vào hoàn cảnh bắt buộc tìm tới tín dụng đen.
Quan điểm của tôi về nợ ở tuổi 30
Tôi không coi việc vay tín dụng để tiêu xài là lựa chọn khôn ngoan. Với tôi, nợ chỉ nên tồn tại khi nó gắn liền với một cơ hội sinh lời rõ ràng. Tôi từng vay một khoản ngắn hạn để nhập hàng kinh doanh trong mùa cao điểm. Nhưng ngay từ đầu, tôi đã đặt mục tiêu phải hoàn trả trong vòng một tháng, dựa trên dòng tiền quay vòng nhanh. Đó là nợ, nhưng là nợ có kế hoạch, nợ có lối thoát.
Tôi cũng giữ nguyên tắc không cho vay tuỳ tiện. Bản thân tôi không muốn nợ ai, nên cũng không muốn ai nợ mình. Nếu bạn bè hay người thân cần giúp, tôi chỉ cân nhắc khi họ có mục đích rõ ràng, có khả năng sinh dòng tiền trả nợ. Và quan trọng hơn, tôi luôn chuẩn bị tâm lý rằng có thể mất khoản đó. Chính vì vậy, tôi chỉ cho vay trong phạm vi số tiền mình sẵn sàng chấp nhận mất, để không ảnh hưởng đến cuộc sống.
Ngoài ra, tôi không giữ nhiều tiền nhàn rỗi. Tiền của tôi thường được đưa vào các kênh đầu tư. Với tôi, tiền mặt chỉ để phục vụ chi tiêu ngắn hạn. Như vậy, tôi không bị cuốn vào các khoản cho vay cảm tính.
Đòn bẩy tài chính: con dao hai lưỡi cần biết dùng
Tôi không phủ nhận sức mạnh của nợ nếu được dùng như đòn bẩy. Ngân hàng, thực chất, có thể trở thành công cụ giúp bạn mở rộng quy mô tài sản. Nhưng tôi tin rằng bạn cũng sẽ đồng ý với tôi: đòn bẩy chỉ hữu ích khi thị trường và kế hoạch đều thuận lợi. Nếu vay chỉ để phục vụ mua sắm hay tiêu dùng, thì đó không phải đòn bẩy, mà là gánh nặng.
Tôi chọn nguyên tắc chỉ dùng đòn bẩy trong những thời điểm “tiền rẻ”, nghĩa là lãi suất hợp lý, thị trường có tiềm năng tăng trưởng và bản thân tôi có kế hoạch trả nợ rõ ràng. Còn trong cuộc sống hàng ngày, tôi luôn duy trì thói quen sống dựa trên dòng tiền thật sự có trong tay.
Những sai lầm thường gặp khi quản lý nợ
Từ những trải nghiệm của bản thân và những gì tôi quan sát được, tôi thấy có vài sai lầm khiến nhiều người mãi loay hoay với nợ nần:
- Một là, coi nợ như “phần đương nhiên” của cuộc sống. Họ vay để mua nhà, mua xe, vay để tiêu dùng và coi đó là bình thường. Kết quả là cuộc sống luôn xoay quanh trả lãi.
- Hai là, vay mà không có kế hoạch. Không tính toán dòng tiền, không nghĩ đến phương án xấu, chỉ dựa vào sự lạc quan.
- Ba là, để cảm xúc dẫn dắt. Thích là mua, cần thì vay, không đặt câu hỏi “nó có thực sự đáng không?”.
Nếu bạn tránh được ba sai lầm này, bạn đã an toàn hơn phần lớn những người quanh mình.
Tự do tài chính bắt đầu từ việc làm chủ nợ
Tôi muốn chia sẻ với bạn một điều mà tôi rút ra sau nhiều năm: tự do tài chính không có nghĩa là không bao giờ nợ. Tự do tài chính là khi bạn biết rõ mình đang nợ gì, nợ vì mục đích gì và nợ đó có thể kiểm soát được hay không.
Khi bạn hiểu rõ ranh giới giữa nợ tốt và nợ xấu, khi bạn có nguyên tắc rõ ràng trong vay và cho vay, thì bạn đã nắm được chìa khóa để thoát khỏi vòng xoáy nợ nần.
Ở tuổi 30, mỗi đồng vốn và mỗi quyết định vay nợ đều quan trọng. Nếu bạn tích lũy và bảo vệ vốn của mình một cách khôn ngoan, bạn sẽ có đủ nền tảng để đón nhận cơ hội lớn trong tương lai. Và khi đó bạn sẽ thấy rằng, bạn không cần phải sợ nợ nữa, mà bạn đã trở thành người làm chủ nó.
Checklist: 5 câu hỏi tôi luôn tự hỏi trước khi vay nợ
Trước khi ký vào bất kỳ khoản vay nào, tôi đều dừng lại và tự hỏi mình 5 câu này. Tôi muốn chia sẻ để bạn có thể dùng nó như một chiếc “thước đo” trước mỗi quyết định liên quan đến nợ.
Một, khoản vay này có tạo ra dòng tiền trong tương lai không? Nếu có, tôi cân nhắc tiếp. Nếu không, tôi dừng lại.
Hai, tôi có kế hoạch trả nợ cụ thể không? Nguồn tiền đến từ đâu, trong bao lâu? Nếu không có câu trả lời rõ ràng, thì không vay.
Ba, nếu tình huống xấu nhất xảy ra, tôi có còn ổn không? Tôi giả định rằng việc kinh doanh thất bại hoặc thu nhập giảm sút, liệu mình có trả nổi nợ? Nếu câu trả lời là có, tôi mới dám vay.
Bốn, khoản vay này có ảnh hưởng đến sự tự do của tôi không? Nếu nó khiến tôi bị gò bó, căng thẳng hay mất khả năng lựa chọn, thì nó không đáng.
Năm, đây có phải là thời điểm hợp lý để vay không? Có lúc thị trường biến động, lãi suất quá cao, hoặc bản thân tôi chưa sẵn sàng. Khi đó, tôi chọn chờ đợi.
Với tôi, nghệ thuật quản lý nợ thông minh không nằm ở chỗ tránh né hoàn toàn, mà nằm ở việc sử dụng nó đúng lúc, đúng chỗ. Khi bạn có nguyên tắc, có kế hoạch, và có sự tỉnh táo, thì nợ có thể trở thành một công cụ hỗ trợ bạn đi xa hơn. Nhưng nếu thiếu những điều đó, nợ sẽ nhanh chóng biến thành gánh nặng.
Và cuối cùng, tôi tin rằng bạn cũng giống như tôi, đều mong muốn một hành trình tự do thật sự. Tự do đó bắt đầu từ việc làm chủ nợ, để nợ phục vụ cho bạn, chứ không phải bạn phục vụ cho nợ.
