Khởi đầu từ sự bỡ ngỡ
Anh biết nhiều em đang ở tuổi 18, 20, vừa bước chân ra đời hoặc chuẩn bị rời ghế nhà trường. Khoảnh khắc ấy thật sự lạ lẫm. Anh nhớ ngày đầu mình ra Hà Nội học, rồi sau đó đi làm, cảm giác đúng nghĩa là một tờ giấy trắng. Không tiền bạc, không quan hệ, chẳng có thành tích gì để tự hào. Chỉ có sức trẻ và một niềm tin mơ hồ rằng “mình phải sống tốt hơn”.
Xung quanh, ai cũng như biết rõ họ cần làm gì. Chỉ có anh thì bỡ ngỡ. Nhưng chính trong sự bỡ ngỡ ấy, anh học được một điều quan trọng: khi chưa biết gì, hãy quan sát. Học nhanh nhất không phải lúc nào cũng từ sách, mà từ chính môi trường em đang sống, đang làm việc, đang va chạm mỗi ngày.
Vì sao quan sát lại quan trọng?
Ở bài trước, anh đã chia sẻ với các em về việc xác định mục tiêu cuộc đời – rằng ta cần biết mình đi đâu để không bị lạc hướng. Nhưng có mục tiêu thôi chưa đủ. Để tìm được con đường phù hợp, các em cần kỹ năng để nhận biết cơ hội, hiểu con người và đọc được tình huống. Và quan sát chính là chiếc chìa khóa.
Quan sát dạy em nhiều điều mà sách vở không bao giờ truyền tải hết. Sách có thể đưa ra lý thuyết, nhưng thực tế lại luôn biến đổi, luôn ẩn chứa những chi tiết nhỏ mà chỉ đôi mắt tinh ý mới nhận ra.
Anh nhận ra, quan sát không chỉ giúp ta bớt lạc lõng mà còn là cách để ta học nhanh hơn gấp nhiều lần so với chỉ đọc lý thuyết. Nó rèn cho ta khả năng nhìn xa hơn, hiểu sâu hơn, và biết cách ứng xử phù hợp trong từng hoàn cảnh.
Thói quen quan sát hình thành thế nào?
Hồi mới bắt đầu, anh quan sát chỉ để đỡ cảm thấy lạc lõng giữa một thế giới quá mới mẻ. Nhưng dần dần, việc quan sát trở thành một thói quen ăn sâu vào cách anh sống và làm việc. Ở bất kỳ môi trường nào, từ một quán cà phê nhỏ đến một công ty lớn, anh đều để ý đến từng chi tiết. Anh nhìn cách ông chủ quán tính tiền cho khách: họ làm nhanh hay chậm, có rõ ràng hay rối rắm? Anh quan sát nhân viên bưng đồ: họ có cẩn thận không, có mỉm cười với khách không? Anh để ý xem khách hàng chọn ngồi ở bàn nào, gọi món gì, và ở lại bao lâu. Thậm chí, anh còn lắng nghe những câu chuyện vụn vặt giữa họ, vì đôi khi chỉ vài câu nói cũng đủ để hé lộ một phần bức tranh lớn hơn về cách mọi thứ vận hành.
Mỗi lần quan sát, anh luôn tự hỏi: “Nếu là mình, mình sẽ làm gì để tốt hơn họ?”. Câu hỏi này không phải để chê bai hay so sánh, mà để rèn cho bản thân thói quen phân tích, tìm cách cải thiện và học hỏi từ chính những gì mình thấy. Anh nhận ra rằng, khi các em biết quan sát có mục đích, mỗi ngày trôi qua đều là một bài học. Từ một quán cà phê nhỏ, anh học được cách tối ưu hóa quy trình phục vụ. Từ một công ty, anh học được cách giao tiếp hiệu quả với đồng nghiệp. Những bài học này không có trong sách vở, nhưng chúng đã giúp anh tiến bộ nhanh hơn trên con đường của mình.
Học được gì từ việc quan sát?
Sách vở dạy em lý thuyết. Cuộc đời dạy em thực tế. Và quan sát là chiếc cầu nối giữa hai thứ ấy.
Sách có thể nói với các em rằng “khách hàng thích sự phục vụ chu đáo”, nhưng chỉ khi quan sát, các em mới thấy rằng một nụ cười chân thành có thể khiến khách quay lại, trong khi một cái cau mày nhỏ cũng đủ khiến họ rời xa.
Sách có thể viết cả chương về “nghệ thuật lãnh đạo”, nhưng chỉ khi em nhìn thấy một người sếp xử lý mâu thuẫn giữa hai nhân viên, em mới thực sự hiểu lãnh đạo không chỉ là đưa ra mệnh lệnh, mà còn là lắng nghe, thấu hiểu, và tìm giải pháp để mọi người đều thấy được tôn trọng.
Hay trong cuộc sống thường ngày, em sẽ thấy có người thành công rất nhanh, có người thì mãi loay hoay. Khi quan sát, em sẽ nhận ra: người thành công thường không chỉ giỏi, mà còn tinh ý. Họ thấy cơ hội trước khi người khác kịp nhận ra. Và để làm được điều đó, họ đều có chung một kỹ năng: quan sát.
Hỏi “Tại sao?”: Chìa khóa để hiểu bản chất
Quan sát tốt là thu thập dữ liệu từ cuộc sống, nhưng để biến dữ liệu ấy thành bài học, các em cần đặt câu hỏi “Tại sao?”. Đây là bước quan trọng giúp các em đào sâu vào bản chất của những gì mình thấy.
Tại sao ông chủ lại đặt quầy thu ngân ở chỗ đó? Tại sao nhân viên này làm chậm hơn nhân viên khác? Tại sao khách hàng rời quán sớm? Tại sao có người trẻ thành công khi mới 25 tuổi, trong khi người khác chạm ngưỡng 40 vẫn chưa tìm thấy hướng đi?
Mỗi câu hỏi “Tại sao?” mở ra một hướng tìm tòi mới. Ban đầu, các em có thể chưa trả lời được hết, nhưng chỉ cần liên tục hỏi, não bộ của các em sẽ tự động kết nối thông tin. Một ngày nào đó, câu trả lời sẽ đến, đôi khi bất ngờ đến mức chính các em cũng ngạc nhiên.
Đặt câu hỏi “Tại sao?” là cách rèn luyện tư duy phản biện. Nó giúp em không chỉ nhìn bề mặt, mà còn chạm đến bản chất. Và chính sự hiểu bản chất ấy sẽ giúp em đi xa hơn nhiều so với những người chỉ dừng lại ở quan sát hời hợt.
Làm sao để rèn kỹ năng quan sát?
Rèn luyện kỹ năng quan sát không khó, nhưng đòi hỏi các em phải sống có ý thức và chú ý đến những điều xung quanh. Dưới đây là bốn bước đơn giản mà anh đã áp dụng, và các em có thể thử ngay để biến quan sát thành một thói quen mạnh mẽ.
Đầu tiên, hãy giữ cho tâm trí tỉnh táo
Hãy giữ cho tâm trí tỉnh táo. Khi bước vào một không gian mới, đừng vội cắm mắt vào điện thoại. Hãy nhìn xung quanh, lắng nghe âm thanh, để ý đến cách con người tương tác.
Thứ hai, hãy chia nhỏ đối tượng quan sát
Thay vì cố gắng để ý mọi thứ cùng lúc, hãy tập trung vào một khía cạnh cụ thể mỗi ngày. Hôm nay, các em có thể quan sát cách khách hàng chọn sản phẩm trong một cửa hàng. Ngày mai, các em có thể để ý cách nhân viên xử lý khi quán đông khách. Việc chia nhỏ như vậy giúp các em không bị quá tải và dễ dàng ghi nhớ những gì mình thấy.
Thứ ba, hãy viết lại hoặc kể lại những gì mình quan sát được
Sau mỗi lần quan sát, hãy dành vài phút để ghi lại những chi tiết quan trọng vào một cuốn sổ nhỏ, hoặc chia sẻ với một người bạn. Khi các em phải diễn đạt, các em sẽ nhận ra mình thực sự đã hiểu hay chưa. Anh luôn mang theo một cuốn sổ để ghi lại những ý tưởng từ quan sát và mỗi lần viết, anh đều phát hiện ra những góc nhìn mới mà trước đó mình chưa nghĩ tới.
Thứ tư, luôn gắn với câu hỏi: “Nếu là mình, mình sẽ làm gì?”
Đây là cách để biến quan sát thành trải nghiệm của chính em. Khi em đặt mình vào vị trí của người khác, não bộ sẽ hoạt động như thể em là người trực tiếp trải qua tình huống ấy. Nhờ vậy, kinh nghiệm tích lũy nhanh hơn gấp nhiều lần.
Quan sát biến trải nghiệm thành kinh nghiệm
Kinh nghiệm không chỉ đến từ việc “làm nhiều năm”. Nó đến từ việc sống có ý thức và quan sát có mục đích. Có người đi làm 10 năm, nhưng kinh nghiệm chẳng nhiều hơn năm đầu tiên, vì họ chỉ “làm cho xong”, không quan sát, không phân tích, không học hỏi. Ngược lại, cũng có người chỉ đi làm một năm nhưng quan sát kỹ, đặt câu hỏi liên tục, ghi chép, phân tích… thì chỉ sau một thời gian ngắn, họ đã tích lũy được vốn sống mà người khác phải mất cả đời mới có.
Điều khác biệt không nằm ở số năm làm việc, mà ở cách em sống trong từng ngày. Nếu sống có ý thức, biết quan sát, em sẽ thấy mọi nơi đều có thể là lớp học. Một quán cà phê nhỏ, một công ty lớn, thậm chí một chuyến xe buýt buổi sáng… tất cả đều có thể dạy em những bài học vô giá.
Lời kết – Mắt sáng, lòng mở
Quan sát là nghệ thuật của sự tinh tế. Nó giúp em thấy được điều người khác bỏ qua, học được điều người khác không để ý. Và quan trọng hơn, nó giúp em kết nối với thế giới, hiểu con người, và phát triển chính mình.
Anh muốn các em nhớ rằng: quan sát không phải là nhìn chăm chăm vào người khác, mà là mở lòng, mở mắt để học từ đời sống. Khi em quan sát đúng cách, em sẽ thấy mình đi nhanh hơn, trưởng thành hơn và sẵn sàng hơn cho những bước tiếp theo.
Vậy nên, hãy bắt đầu từ hôm nay. Ngay khi bước ra đường, hãy thử quan sát một điều nhỏ, ghi nhớ nó, đặt câu hỏi “Tại sao?”, và tự hỏi “Nếu là mình, mình sẽ làm gì?”. Đó chính là bài học đầu tiên của các em trong hành trình trưởng thành.
