Trong bài viết trước, anh đã chia sẻ với các em về cách xác định mục tiêu cuộc đời thông qua phương pháp “cây mục tiêu”. Anh hy vọng các em đã bắt đầu vẽ ra cây mục tiêu của riêng mình, với gốc cây là ước mơ lớn nhất và những nhánh nhỏ là các bước cụ thể để hiện thực hóa nó.
Anh muốn tụi em không chỉ sống kiểu “tới đâu hay tới đó”, mà cần phải biết rõ mình muốn gì, trong cả chặng đường dài chứ không phải chỉ vài năm tới. Bởi nếu không có một điểm đến rõ ràng, mọi nỗ lực của mình dễ biến thành sự lạc lối, giống như thuyền ra khơi mà không có la bàn.
Sau khi đã chọn được mục tiêu lớn của cuộc đời, bước tiếp theo là học cách điều chỉnh tư duy của mình, để giữ cho con đường đã chọn không bị những cám dỗ ngắn hạn kéo chệch đi. Và đó chính là lý do anh viết bài này để tụi em hiểu rõ sự khác biệt giữa tư duy ngắn hạn và tư duy dài hạn, rồi từ đó rèn cho mình thói quen suy nghĩ xa hơn, rộng hơn, bền vững hơn.
Khi anh còn trẻ, mới 18 tuổi, anh cũng giống như nhiều người trong số các em. Trong đầu anh lúc đó đầy ắp những mong muốn “nóng hổi”: mua một chiếc điện thoại mới, đổi một chiếc xe máy xịn hơn, hay đi một chuyến du lịch sang chảnh. Những mong muốn ấy không có gì sai. Chúng khiến anh cảm thấy phấn khích, có động lực để cố gắng. Nhưng sau nhiều năm, anh nhận ra rằng nếu chỉ chạy theo những mục tiêu ngắn hạn như vậy, cuộc đời mình sẽ giống như một vòng lặp không lối ra: háo hức, đạt được, rồi lại chán nản và tìm kiếm một thứ mới để theo đuổi. Anh muốn các em tránh được vòng lặp ấy, để mỗi ngày trôi qua đều là một bước tiến đưa các em đến gần hơn với mục tiêu lớn của cuộc đời.
Tư duy ngắn hạn: Niềm vui nhanh đến, nhanh đi
Anh lấy ví dụ nhé. Giả sử em vừa tiết kiệm được vài triệu đầu tiên. Cảm giác đầu tiên trong đầu có lẽ là: “À, mình nên tự thưởng cho mình một món gì đó.” Có thể là đôi giày mới, một cái điện thoại, hoặc một chuyến đi chơi xa. Và khi em mua được, cảm giác sung sướng trào dâng liền. Nhưng cảm giác ấy chỉ kéo dài một thời gian ngắn, có khi chỉ vài ngày hoặc vài tuần, rồi nó nhanh chóng tan biến. Sau đó, em lại thấy trống rỗng, lại muốn một thứ khác để lấp đầy.
Đó chính là tư duy ngắn hạn: chạy theo những thứ vui nhanh, dễ đạt, dễ mất. Nó không hẳn là xấu, bởi thỉnh thoảng mình vẫn cần mấy niềm vui như thế để cuộc sống có màu sắc. Nhưng nếu em chỉ sống dựa vào tư duy ngắn hạn, thì cả đời sẽ mắc kẹt trong vòng lặp: háo hức, đạt được, rồi chán, rồi lại đi tìm cái mới. Giống như cứ ăn kẹo mãi thì miệng sẽ thấy ngọt, nhưng dạ dày thì không thể no được.
Anh từng chứng kiến nhiều bạn trẻ rơi vào vòng lặp này. Có người đi làm bao nhiêu tiền cũng tiêu sạch để sắm sửa, check-in, hưởng thụ. Nhưng năm này qua năm khác, chẳng có gì đổi thay. Vẫn là công việc lương đủ sống, vẫn là cảnh ngồi lo cuối tháng, vẫn là áp lực mỗi khi có chuyện bất ngờ xảy ra. Đó là hệ quả khi mình chỉ biết nghĩ ngắn hạn mà không lo chuẩn bị đường dài.
Tư duy dài hạn: Xây dựng tương lai từ những lựa chọn hôm nay
Ngược lại, tư duy dài hạn là khi các em nhìn xa hơn, không chỉ nghĩ đến hôm nay hay tháng này, mà còn nghĩ đến 3 năm, 5 năm, thậm chí 10 năm sau. Nó đòi hỏi các em dám từ chối những niềm vui nhỏ trước mắt để giữ sức cho một mục tiêu lớn hơn, ý nghĩa hơn. Tư duy dài hạn chính là sợi dây kết nối các nhánh nhỏ trong cây mục tiêu của các em, giúp mỗi bước đi hôm nay đều có ý nghĩa đối với hành trình dài.
Anh từng có một trải nghiệm mà đến giờ vẫn thấy tự hào. Hồi đó, anh đã tích lũy đủ tiền để mua một chiếc xe máy mới, loại mà bạn bè anh ai cũng ao ước. Nhưng thay vì mua xe, anh quyết định dành số tiền ấy để dành cho việc đầu tư kinh doanh. 5 năm sau, khoản đầu tư ấy đã sinh lời, giúp anh không chỉ mua được một chiếc xe tốt hơn mà còn có thêm một nguồn thu nhập thụ động, tạo ra tiền ngay cả khi anh không làm việc.
Cảm giác này rất khác. Nó không còn là kiểu “tự thưởng” chớp nhoáng, mà là nền tảng để mình tự tin hơn, an toàn hơn, tự do hơn. Tư duy dài hạn giúp em đi xa hơn, vì mỗi quyết định của em đều là một viên gạch đặt thêm vào ngôi nhà tương lai, chứ không phải cái lều dựng tạm rồi vài hôm lại bỏ.
Làm sao để rèn luyện tư duy dài hạn?
Rèn luyện tư duy dài hạn không phải là điều dễ dàng, đặc biệt khi các em còn trẻ, khi những cám dỗ của niềm vui tức thì luôn ở ngay trước mắt. Nhưng anh tin rằng, với một vài bước đơn giản, các em có thể dần dần thay đổi cách suy nghĩ và hành động của mình. Dưới đây là cách anh đã làm và các em cũng có thể thử áp dụng để liên kết với cây mục tiêu của mình.
Bước 1: Xem lại cây mục tiêu của mình
Như anh đã chia sẻ trong bài trước, cây mục tiêu là công cụ giúp các em xác định mục tiêu lớn nhất của cuộc đời và chia nhỏ nó thành những việc cụ thể. Lần này, mình cụ thể hơn: nếu chỉ được chọn một điều quan trọng nhất trong đời, em muốn hoàn thành điều gì? Khi đã có cái gốc, em sẽ dễ dàng quyết định xem mình cần chăm sóc nhánh nào, lá nào.
Ví dụ, nếu mục tiêu lớn của em là tự do tài chính, nhánh lớn có thể là xây dựng một nguồn thu nhập thụ động, như sở hữu một căn hộ cho thuê. Nhánh nhỏ hơn là tiết kiệm một khoản vốn ban đầu, chẳng hạn 50 triệu đồng trong một năm. Từ đó, em có thể chia nhỏ hơn nữa: tiết kiệm 4,5 triệu đồng mỗi tháng, tăng thu nhập bằng cách học một kỹ năng mới và dành một tiếng mỗi ngày để học/đọc sách. Cây mục tiêu giúp các em thấy rõ con đường phía trước và tư duy dài hạn sẽ giúp các em kiên trì đi theo con đường đó.
Bước 2: Đánh giá mọi quyết định qua lăng kính dài hạn
Mỗi khi đứng trước một quyết định, dù là mua một món đồ, tham gia một khóa học, hay chọn một công việc, hãy tự hỏi: “Quyết định này ba năm nữa có còn giá trị không? Nó có đưa mình tiến gần hơn đến mục tiêu lớn trong cây mục tiêu không?”. Nếu câu trả lời là không, có lẽ em nên cân nhắc lại. Đây chính là cách để mình lọc ra những thứ chỉ mang tính ngắn hạn và giữ sức cho những gì dài hạn.
Bước 3: Luyện thói quen trì hoãn sự thỏa mãn
Một kỹ năng quan trọng của tư duy dài hạn là trì hoãn sự thỏa mãn, hay còn gọi là “delayed gratification”. Đây là khả năng chấp nhận từ bỏ niềm vui nhỏ hôm nay để đổi lấy một kết quả lớn hơn trong tương lai. Ví dụ, thay vì chi tiền để mua một đôi giày hiệu vài triệu đồng mới, thì em có thể dành số tiền đó để đầu tư vào một quỹ tiết kiệm đầu tư. Ban đầu, việc này có thể khó khăn, vì ai cũng muốn cảm thấy vui ngay lập tức. Nhưng khi các em bắt đầu thấy kết quả từ những quyết định dài hạn, cảm giác thỏa mãn sẽ lớn hơn rất nhiều.
Đừng bỏ quên niềm vui ngắn hạn
Anh không bảo các em phải sống khổ sở hay từ bỏ mọi niềm vui hiện tại. Cuộc sống cần những khoảnh khắc thư giãn, những món quà nhỏ để tự thưởng cho bản thân. Quan trọng là các em phải để những mục tiêu ngắn hạn nằm trên con đường dẫn đến mục tiêu dài hạn trong cây mục tiêu của mình. Hãy tưởng tượng như thế này: mục tiêu ngắn hạn là những viên kẹo ngọt giúp các em có thêm năng lượng, nhưng mục tiêu dài hạn mới là ngôi nhà vững chắc mà các em đang xây dựng.
Ví dụ, nếu mục tiêu lớn của em là trở thành một chuyên gia trong ngành thiết kế đồ họa, thì mục tiêu ngắn hạn có thể là học một phần mềm thiết kế trong ba tháng. Khi hoàn thành khóa học đó, em không chỉ có niềm vui từ việc học được kỹ năng mới mà còn tiến một bước gần hơn đến mục tiêu lớn khi thu nhập tăng thêm từ kỹ năng đó. Như vậy, niềm vui ngắn hạn và mục tiêu dài hạn sẽ ăn khớp với nhau, giúp các em vừa tận hưởng hiện tại vừa xây dựng tương lai. Đây chính là cách các em liên kết những nhánh nhỏ trong cây mục tiêu với gốc cây lớn nhất.
Bài tập nhỏ để bắt đầu tư duy dài hạn
Để giúp các em áp dụng tư duy dài hạn ngay hôm nay, anh có một bài tập nhỏ, nối tiếp bài tập vẽ cây mục tiêu ở bài trước. Tối nay, hãy dành 10 phút ngồi xuống với một cây bút và một tờ giấy. Viết ra ba mục tiêu ngắn hạn mà em đang theo đuổi, ví dụ: mua một chiếc điện thoại mới, đi du lịch, hoặc học một kỹ năng mới. Sau đó, xem lại cây mục tiêu của mình và tự hỏi: “Mục tiêu ngắn hạn này có giúp mình tiến gần hơn đến mục tiêu lớn của cuộc đời không? Nếu không, mình có nên thay đổi hoặc bỏ nó không?”.
Lời kết: Hành trình dài bắt đầu từ những lựa chọn nhỏ
Xác định mục tiêu cuộc đời là bước khởi đầu, rèn tư duy dài hạn là chiếc động cơ giữ cho tụi em bền bỉ trên con đường ấy. Nhưng để đi được xa và nhanh hơn nữa, em không chỉ cần có mục tiêu và tư duy, mà còn cần một kỹ năng rất quan trọng: kỹ năng quan sát. Vì chỉ khi quan sát tốt, tụi em mới nhận ra đâu là cơ hội đáng nắm bắt, đâu là cạm bẫy cần tránh.
Đó cũng sẽ là chủ đề của bài tiếp theo mà anh sẽ chia sẻ. Bởi một người có mục tiêu rõ ràng, có tư duy dài hạn, nhưng lại mù mờ trước những gì đang diễn ra xung quanh thì cũng khó mà đi đến đích. Nên hẹn các em ở bài tới: “Kỹ năng quan sát – chìa khoá mở ra cơ hội.”
